Als je Karl Berger wilt zien, moet je eerst langs de traditionele klederdracht - hoe toepasselijk. De directeur van het Tiroolse Museum voor Volkskunst zit op de tweede verdieping, weggestopt aan het einde van de tentoonstelling over traditionele Tiroolse klederdracht: 48 handgesneden figuren dragen hier de statige feestkostuums, rijkelijk geregen en trots gepositioneerd. Het Museum voor Volkskunst heeft een lange geschiedenis als het gaat om traditionele klederdrachten: al aan het einde van de 19e eeuw waren er concepten om uniforme klederdrachten voor regio's te helpen ontwikkelen. Vanaf 1945 ondersteunde het museum verenigingen en bands die in hun eigen klederdracht wilden optreden.
Draagt Karl Berger ook graag traditionele klederdracht? "Niet meer. Vroeger droeg ik traditionele klederdracht, maar nu is jeans mijn 'traditionele klederdracht'." Dus een alledaagse klederdracht? "Tracht komt eigenlijk van dragen, dus een spijkerbroek zou eigenlijk ook een klederdracht zijn. Maar in de omgangstaal is dat niet helemaal wat je met het woord associeert."
Het is ongeveer 200 jaar geleden dat het woord "Tracht" (klederdracht ) en de betekenis ervan zich ontwikkelden. Daarvoor was klederdracht gewoon kleding - en het was vooral erg klassegericht. "Kleding was een manier om mensen van elkaar te onderscheiden. De aristocratie kleedde zich heel anders dan de plattelandsbevolking." De kledingvoorschriften waren streng - er zijn voorbeelden van in Tirol uit de 16e eeuw: Er werd bijvoorbeeld geregeld wie een veer mocht dragen of voor wie de kleur rood was toegestaan. "Het dragen van rood of een veer op je hoed was iets heel elitairs, voor een boer was het gewoon verboden - met andere woorden: het was een teken van een bepaalde klasse," zegt Karl Berger.
Natuurlijk, legt Berger uit, probeerden mensen hen na te doen. "De adel droeg al pakken met knopen, dus de ingewikkelde veters werden vervangen door knopen, materialen werden veranderd, zwart werd modern. Het kostuum werd ouderwets."
Aan het eind van de 19e eeuw, toen bijna niemand op het platteland nog traditionele klederdracht droeg, veranderde dit beeld weer: de Romantiek bracht ook het plattelandsleven en de natuur weer op de voorgrond. De belangstelling voor klederdracht groeide. Voor de elitaire bevolking was klederdracht een manier om klassenverschillen te overbruggen.
"Het was slecht voor de aristocratie en de bourgeoisie toen ze zich realiseerden dat traditionele klederdracht niet langer werd gedragen op het platteland. Ze probeerden de klederdracht weer te promoten met gerichte campagnes." Vooral in stedelijke centra - Merano, Kufstein, Innsbruck - ontstonden de eerste verenigingen voor het behoud van klederdracht. Berger legt uit: "De rechter of de leraar waren lid. Het was iets elitairs, er waren geen boeren bij betrokken. Het duurde vervolgens een tijdje voordat dit idee naar de doelgroep werd gecommuniceerd en de plattelandsbevolking weer traditionele klederdracht wilde dragen - in een tijd waarin men zei: Wat moeten ze met ouderwetse kleding?".
Ik zou graag willen weten waar de grote verscheidenheid aan traditionele Tiroolse klederdrachten vandaan komt: Is dit een gevolg van de kledingvoorschriften of is de bonte zee van klederdrachten pas ontstaan toen klederdracht door de middenklasse weer trendy werd?
"Beide: de verordeningen hadden contact met de verantwoordelijken en Tirol werd pas heel laat verenigd. Het Tiroolse Oberland was al heel vroeg een kerngebied, terwijl het Unterland lange tijd bij Salzburg hoorde. Dit resulteerde in een zeker gebrek aan uniformiteit en diversiteit. Een andere factor - en hier zijn we in het Andreas Hofer gedenkjaar 1909 - was het streven om bepaalde dalen van elkaar te onderscheiden." Dus het was belangrijk om uniformiteit te creëren? "Precies. In de 17e eeuw was het nog belangrijker dat ik mijn burgerlijke staat kon laten zien met mijn klederdracht, bijvoorbeeld met het witte schort voor ongetrouwde vrouwen. Pas in de 19e eeuw werd sociale status minder belangrijk en kwam het regionale aspect centraal te staan. Dat kon je laten zien met een traditioneel kostuum."
Over regionaal gesproken: als inwoner van het Oberland heb ik altijd de indruk gehad dat de traditionele klederdracht uit het Unterland veel uitgebreider is dan de eenvoudige jurken uit het Oberland. Is dat waar?
Berger lacht: "Ja, dat is waar. Er is een groot verschil tussen de historische kostuums in het Oberland en de historische kostuums in het Unterland. Het heeft gewoon te maken met de beschikbaarheid van financiële middelen. Met andere woorden, de boerin in het laagland was gewoon weelderiger gekleed, bijvoorbeeld met een stotzenhoed, omdat ze nu eenmaal de vrouw van de eigenaar van de boerderij was. En eigenaar zijn van een boerderij in het laagland betekende een groot huis en grote velden. In het Oberland betekende het 1/3 van het huis en ¼ van het weiland bezitten - het had veel te maken met erfrechten en de verdeling van bezit."
Berger, die zelf in Flirsch am Arlberg woont, weet echter dat traditionele klederdrachten altijd zijn geëvolueerd, gereduceerd en veranderd: "Ik neem de Flirschers als voorbeeld: hun eerste traditionele klederdracht voor de band was een Biedermeier-kostuum en ze kregen op de verschillende bijeenkomsten natuurlijk altijd te horen dat het geen Tiroolse klederdracht was. Daarom hebben ze een ander kostuum laten maken dat erg leek op dat van de anderen in het dal. Het moet Tirools zijn. Traditionele klederdracht is uniform en individualiteit, dat hoeft geen tegenstelling te zijn."
Natuurlijk had Andreas Hofer ook een hand - of liever gezegd zijn lederhosen - in Tirol. In 1909, ter herdenking van de 100e verjaardag van de historische overwinning op de berg Isel, werden talrijke muziekkorpsen en schutterijen opgericht en geleidelijk aan uitgedost. Dit is precies de reden waarom het historische herenkostuum zo sterk geassocieerd wordt met schutters en muziekkorpsen in Tirol.
1909 speelde ook een belangrijke rol omdat het het jaar was waarin klederdracht een nieuwe betekenis kreeg: "Voor die tijd was klederdracht kleding. Met het jaar 1909 werd het dragen van klederdracht in Tirol - en ook in andere regio's - een bepaalde uitdrukking, een bepaalde houding. In Tirol werd klederdracht in 1909 natuurlijk een uitdrukking van patriottisme en verbondenheid met de natuur. Als je naar de foto's kijkt, zie je geen industriële gebouwen op de achtergrond, maar alpine motieven, een kerk en dergelijke. En deze mengeling van betekenissen van de laatromantiek komt hier heel duidelijk tot uiting: het dragen van klederdracht is niet alleen het dragen van kleding, het is een houding; ik zou zelfs zeggen een politieke houding. Wie draagt er vandaag de dag nog klederdracht? Het is interessant als je aan politici denkt en hoe bewust klederdracht soms gedragen wordt. Traditionele klederdracht is ook een communicatiemiddel: ik denk dat het in Tirol veel sterker is dan waar dan ook."
