Tirools voor beginners

Ik heb ergens gelezen, dat wij, Tirolers, een verraderlijk bergvolk zijn, dat al jodelend communiceert. Nu ja, verraderlijk zijn we niet echt, vind ik, misschien soms wat hardnekkig, maar vooral liefdevol en gezellig. En hoewel we misschien voor de ene of de andere onbegrijpelijk met elkaar praten, en onze taal niet naar Duits klinkt, spreken we toch Duits met elkaar, nu ja, een soort Duits. :)

Bezoek je voor het eerst Tirol, dan is het praktisch een paar Tiroolse dialectwoorden te verstaan en er zelfs een paar te kunnen uitspreken. Dat is niet alleen handig voor de communicatie, het laat ook een paar Tiroolse harten smelten. De verschillen tussen de dialecten in de verschillende regio's en valleien in Tirol zijn groot. Ik heb hier enkel woorden neergepend, die voor heel Tirol gelden.

Begroeting op zijn Tirols

Goed om te weten: in Tirol spreek je elkaar al snel aan met ‘du’.

Guten Tag = Goedendag in het Hoogduits
Grias-di, Griaß-enk, Griaß-eich = Goedendag in het Tirools 
Grüß Gott (een kreet die vrijwel iedere Nederlandse én Vlaamse vakantieganger onder de knie heeft) = Goedendag Auf Wiedersehen = Tot ziens in het Hoogduits
Pfiat-di, Pfiat-enk, Pfiat-eich = Tot ziens in het Tirools
Wiederschaun =Tot ziens

Ook het internationale ‘hallo’ en ‘hi’ wordt steeds vaker gebruikt. ‘Ciao’ en ‘Tschüss’ wordt vooral in stedelijke gebieden gebruikt. In winkels en restaurants word je meestal op formele wijze begroet.

Oriëntatie op zijn Tirools

Daar sta je dan vol goede moed met jouw bergschoenen en jouw rugzak. Alleen blijk je niet exact de weg te weten. Leer dit rijtje uit je hoofd en in no-time ben je op de plek van bestemming.

aui, auffi = omhoog
umi = overheen
außi = eruit, daar boven, buiten
oi, ochi = omlaag, naar beneden
arschlings = terug
grodaus = rechtdoor
entn = daar, daarginds
Bichl = Heuvel, hobbel. Vooral voor de Nederlanders onder ons ziet een ‘bichl’ er al snel uit als een echte berg, vooral als er over een echt wandelpad loopt. Voor de locale bevolking is er echter wel degelijk een verschil tussen een fikse heuvel en een berg.

Tirools voor foodies

Voor we starten met de uitspraak van Tiroolse lekkernijen, vertellen we jullie nog hoe je in het Tirools een welgemeende dankjewel en proost uitspreekt:

Danke = Dankjewel in het Hoogduits
Dankschian = Dankjewel in het Tirools
Zum Wohl = Proost

Het klopt dat er overal voldoende internationale gerechten op de kaart staan, maar persoonlijk vind ik dat de Tiroolse specialiteiten écht het lekkerst smaken.

Kaasspatzln (käsespätzle) = typische kleine deegstukjes met pittige kaas en gebakken uitjes
Greaschtl, Gröstl = gebakken aardappels met ui en stukjes gerookt vlees
Kaaspressknedl (Kaspressknödel) = heerlijke samengedrukte brood dumplings met ui en kaas, kort gebakken in de pan en geserveerd met zuurkool of in een krachtige vleesbouillon
Eierschwammerlen (schwammerl) = paddenstoelen, meestal wordt hiermee cantharellen (pfifferlinge) bedoeld. Deze staan dan weer bekend als ‘eierschwammerln’, of ook: eierzwammen.
Erdäpfel = aardappelen
Fleischkaas (leberkäse) = een in een cake- of broodbakvorm gebakken vleesmengsel met uien en specerijen. Dit vleeswaar heeft niets te maken met kaas en bevat meestal ook geen lever.
Graukaas (graukäse)= letterlijk grijze kaas, een sterk van smaak zijnde zure melk kaas gemaakt van stremselvrije koeienmelk. Typisch een gevalletje ‘je houdt ervan of je houdt er helemaal niet van!’
Muas (brei) = brij, puree
Goggelen (eier) = eieren
Weggn (brot) = brood
Oranschn (apfelsine) = sinaasappel
Melanzani (auberginen) = aubergines
Marilln (aprikosen) = abrikozen

En hoe zit dat nu met die koffie? Meestal is een koffie in Oostenrijk, en ook vaker in Tirol, niet gewoon een koffie.

Kleiner Brauner = een espresso met een kannetje melk of een toefje slagroom erop.
Verlängerter = een grote koffie die voor de helft bestaat espresso en een helft uit water. Wil je een koffie met melk, bestel dan een Verlängerter braun. 

En dan nog een paar van die zinnetjes die best handig zijn om te weten:
Zol’n bitte! = de rekening alstublieft!
Hots gschmeckt? = heeft het gesmaakt?
Botzn (kleckern) = morsen. Oeps!
Botzerei (kleckerei am tisch) = morsen op tafel

A propos Schnaps…. biedt je een Tiroler een Schnaps aan, dan is dat een uiterst vriendelijke gebaar en sla je beter niet af.

Schnapsl = meestal een ‘selberbrennta’, een zelf gedestilleerde schnaps van goede kwaliteit.
Obstler = de bekendste schnapps is eigenlijk wel de “Obstler”, afgeleid van “Obst” wat fruit betekent. Veelal gaat het hier om een mix van appels en peren.
Zirbeler = een schnaps gemaakt van dennenappels. De dennenappels zorgen voor een kenmerkende dennenappelsmaak. Er wordt als laatste suiker toegevoegd om de zure smaak te verzachten.
Krautinger = een schnaps gemaakt van de ‚Krautinger raap‘ die in Wildschönau sinds eeuwen twee keer per zomer geoogst wordt. Het alcoholhoudende extract hiervan, de ‚Krautingerschnaps‘, geldt als specialiteit voor kenners en als geneesmiddel.
Zwetschgeler = een zoete schnaps gemaakt van Zwetschgen ofwel pruimen.

Flirten en feest!

Iedereen die op zoek is naar een vakantieliefde - opgelet! Met deze woordjes wind je die knappe Tiroolse man of vrouw binnen eem mum van tijd om je vinger. ;)

Fesches Madl = Knap meisje
Fesches Diandl = Knappe vrouw
Fescher Bua = Knappe man
Wia hoaschn du? = Hoe heet je?
Mogsch wos trinkn? = Wat wil je drinken?
Woher kimmschn du? = Waar kom je vandaan?
Mogsch di herhockn? = Wil je bij mij zitten?
Du gfolsch ma! = Ik vind je leuk!
I mog di = Ik vind je aardig
A Hetz machen = Plezier hebben
Hetzig = Grappig
Losnen = Luisteren
Trotschn = Kletsen
Terisch = Slecht horen. Bijv: “I wear terisch“ – ik versta er niets van (wanneer de muziek in de bar het gesprek overstemt)
Rauschig sein = Aangeschoten zijn
Kracherl = Vergelijkbaar met Almdudler, zoete alcoholvrije kruidendrank
Zschigg = sigaretten

Pas op! Als je volgende woorden hoort in combinatie met een serieus en/of boos gezicht, dan ben je waarschijnlijk een stapje te ver gegaan met flirten. Ik raad je in dit geval aan om er zo snel mogelijk van door te gaan voor je een ‘Watschn’ of ‘Fotzn’ krijgt: een klap in je gezicht. ‚I schmier da oane‚ is eveneens een onbetwiste afwijzing en heeft absoluut niets te maken met een broodje smeren. Gelukkig zijn de Tiroolse dames en heren over het algemeen vriendelijk en gezellig, dus wanneer je je normaal gedraagt heb je niets te vrezen.

Disclaimer: aan bovenstaand flirt jargon kan geen gegarandeerd succes worden ontleend. ;)

Pijntjes en kwalen

Bij kleine noodgevallen is het belangrijk snel te weten waar het om draait. Natuurlijk kun je je ook gewoon in het Duits uitdrukken, maar misschien is het ook dan wel goed om nu en dan te weten hoe Tirolers bepaalde ongemakken uitdrukken

Dokta = dokter
Apoteggn = apotheek
Binggl = buil
Buggl = rug
Wea = pijn
Mir isch letz = ik ben misselijk
Speiberei = een vieze buikgriep
Haxn = benen
Zeachn = tenen
Goschn = gezicht
Zennt = tanden
Gnagg = nek
magiern =  doen alsof je ziek bent
Heisl = toilet
Plumpsklo = een plank met een gat erin als toilet, ook wel een buitentoilet. Vind je nog nauwelijks in Tirol. Soms is er nog een berghut die er eentje heeft.
gschleinen = zich haasten (vaak in combinatie met „Heisl“ interessant)

Natuurbeleving

Onderweg in onze natuur kom je één van deze begrippen zeker tegen.

Tschurtschn = dennenappel
Viecher = dieren
Murmele = marmot
Goas = geit
Antn = eend
Bam = boom
Oachkatzlschwoaf = zweet van een eekhoorn (wie dit woord accentvrij kan uitspreken, is bijna een echte Tiroler!)

Andere typische woorden en uitdrukkingen

„Isch des bärig!“ = heeft niets met beren of bessen te maken. Met deze drie woorden wordt verwondering uitgedrukt. Internationaal werd deze uitdrukking bekend door de Tiroolse Schlagerstar Hansi Hinterseer. Met „Isch des bärig!“ bedoelt hij „Dat is leuk!“. Natuurlijk worden voor „leuk“ ook vreemde woorden als „geil“ en „cool“ gebruikt door de Tiroolse jeugd. Ze versterken vaak met „volle“, bijv. „volle cool“
„Mei schian!“ = Hoe mooi!
„Na schiach!“ = Wat lelijk! Ook „zach“ voor „slecht“
ge! = „overtreffende trap van „dat geloof ik niet!“, nog nadrukkelijker „ma ge hey!“
ge? = gebruikt aan het einde van een bewering in de betekenis van „juist?“
ha? = Wat zeg je? Heb ik dat goed begrepen?
a = ook
amol = eenmaal
decht, dechtasch = toch
eh = ja natuurlijk
epper = iemand
es = jullie
lei = enkel, alleen
woi = toch
nimma = niet meer
nocha, nochand = later, nadien
olm = steeds, altijd
ondersch = anders

We wensen jullie veel pret bij het oefenen.
De Tiroolse uitspraak kan overigens (bijna) iedereen leren, zoals deze video bewijst: